Azərbaycanda maliyyə auditi xidmətləri: əhatə dairəsi, qanunvericilik və tendensiyalar

Ümumi

Maliyyə auditi müəssisənin maliyyə hesabatlarının düzgünlüyünü, beynəlxalq və milli standartlara uyğunluğunu qiymətləndirmək üçün həyata keçirilən müstəqil yoxlamadır. Belə yoxlama şirkət sahibinə və ya menecerə biznesin inkişafı, habelə yaranmış problemlərin aradan qaldırılması ilə bağlı düzgün qərarlar qəbul edə bilməsi üçün vacibdir. Bu məqalədə Azərbaycanda maliyyə auditi xidmətlərinin əsas xüsusiyyətləri, qanunvericilik bazası, xidmət təminatçıları və mövcud tendensiyalar təhlil edilir.

Maliyyə auditi nədir?

Maliyyə auditi – müəssisənin maliyyə vəziyyəti, fəaliyyət nəticələri və pul axınlarını əks etdirən hesabatların obyektiv qiymətləndirilməsi prosesidir. Audit təşkilatda mövcud maliyyə vəziyyəti haqqında aydın anlayış formalaşdırır, biznesin inkişaf dinamikasını və investisiyalar baxımından risklərin səviyyəsini müəyyən edir. Bu proses zamanı təşkilatdakı real vəziyyəti xarakterizə edən əsas göstəricilər qiymətləndirilir:

• mənfəət, ziyan;
• gəlir, xərclər,
• aktiv və öhdəliklərdə dəyişikliklər;
• kontragentlərlə hesablaşmalarda dəyişikliklər.

Maliyyə auditinə vergilərin, hesablanması və ödənilməsinə, o cümlədən vergi bəyannamələrinin doldurulmasına  və hesablamalara nəzarət daxil deyil. Auditorlar vergiləri yalnız maliyyə hesabatlarını əhəmiyyətli dərəcədə təhrif edə biləcək səhvlər olduqda yoxlayırlar. Vergi uçotu vergi auditi zamanı ətraflı araşdırılır, hansı ki, da yoxlamanı mükəmməl şəkildə tamamlayır.

Azərbaycanda vergi auditi xidməti Accounting.Az-la

Azərbaycanda maliyyə auditi xidmətləri aşağıdakı əsas normativ aktlarla tənzimlənir:

• “Auditor xidməti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu
• “Mühasibat uçotu haqqında” Qanun
•  Beynəlxalq Audit Standartları – beynəlxalq standartlara uyğun audit aparan şirkətlər üçün

Bu qanunlar audit xidmətlərinin keyfiyyətini və obyektivliyini təmin etməyə yönəlib.

Maliyyə auditinin növləri

Audit adətən daxili və xarici kimi iki qrupa bölünür. Çox vaxt filial və şöbələr şəbəkəsi olan böyük təşkilatlarda daxili audit xidmətləri yaradılır yoxlama təşkilatın işçiləri tərəfindən həyata keçirilir.

Kənar audit maliyyə hesabatlarının müstəqil audit firması və ya fərdi auditor tərəfindən nəzərdən keçirilməsidir. Nəticələr auditor hesabatında təqdim olunur.

Azərbaycanda maliyyə auditi xidmətləri – biznesiniz üçün düzgün audit və etibarlı nəticələr!

Vəziyyətdən asılı olaraq maliyyə auditinin təşəbbüskarları aşağıdakılar ola bilər:

• şirkət sahibləri;
• səhmdarlar;
• investorlar;
• kredit təşkilatları;
• dövlət qurumları.

Kənar maliyyə auditinin 2 növü var:

• məcburi;
• könüllü.

İllik məcburi auditin aparılması qanunla tənzimlənir. Könüllü kənar auditor xidmətləri bütövlükdə və ya konkret sahələri əhatə edə bilər.

Azərbaycanda maliyyə auditi xidmətləri: əsas istiqamətlər

Maliyyə hesabatlarının auditi

• illik və aralıq hesabatların yoxlanılması;
• BMHS və yerli qanunvericiliyə uyğunluğun qiymətləndirilməsi.

Daxili nəzarət sisteminin auditi:

• idarəetmə və risklərin qiymətləndirilməsi;
• effektivlik və uyğunluq yoxlamaları.

Vergi auditi

• vergi öhdəliklərinin düzgün hesablanması və ödənməsi;
• vergi risklərinin aşkarlanması.

Məcburi audit

• ASC-lər, banklar, sığorta şirkətləri üçün məcburi yoxlama

İxtiyari audit

• Şirkətlərin öz təşəbbüsü ilə sifariş etdiyi auditlər

Xüsusi tapşırıqlar üzrə audit

• Birgə müəssisələrdə, donor layihələrində, tenderlərdə aparılan auditlər

Maliyyə auditinin üsul və prosedurları

Bu gün Azərbaycanda maliyyə auditi xidmətləri təklif edən mütəxəssislərin ixtiyarında müxtəlif alətlər və üsullar var. Əsas olanlar bunlardır:

• Maliyyə hesabatının təhlili balans hesabatının, mənfəət və zərər hesabatının və pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatın öyrənilməsini əhatə edən əsas üsuldur. Auditorlar rəqəmlərə təkcə ayrılıqda deyil, həm də qarşılıqlı münasibətdə baxırlar.
• Nəzarət vasitələrinin sınaqdan keçirilməsi üsulu şirkətin daxili nəzarət prosedurlarının effektivliyini yoxlamağa imkan verir. Bu proses evdə yaxud ofisdə kilidləri müntəzəm yoxlamağa bənzəyir – təhlükəsizlik təmin olunubmu?
• Analitik üsullar auditor üçün güclü vasitədir. Onlardan istifadə etməlkə qeyri-adi tendensiyaları, kənaraçıxmaları, riskləri müəyyən etmək mümkündür.

Mövcud tendensiyalar və çağırışlar

• Rəqəmsal transformasiya – ERP sistemlərinin, elektron sənəd dövriyyəsinin auditi
• ESG auditi – ətraf mühit, sosial məsuliyyət və korporativ idarəetmə göstəricilərinin yoxlanması
• Keyfiyyətə nəzarət – Azərbaycan Auditorlar Palatasının həyata keçirdiyi monitorinqlər
• Kadr hazırlığı və beynəlxalq sertifikatlar — ACCA, CPA, CIA sertifikatlı auditorlara tələbat artır.

Maliyyə auditi yalnız qanunvericiliyin tələbi deyil, həm də müasir müəssisələrin effektiv idarəetməsinin ayrılmaz hissəsidir. Müvafiq audit prosedurlarının tətbiqi ilə şirkətlər maliyyə sabitliyini qoruyur, maraqlı tərəflərlə etibarlı münasibətlər qurur və uzunmüddətli inkişaf üçün güclü baza yaradır. Gələcəkdə rəqəmsal texnologiyalar və yeni tənzimləmələr auditorların iş metodologiyasını daha da təkmilləşdirəcək.

Azərbaycanda maliyyə auditi xidmətləri iqtisadi sabitliyin və şəffaflığın təmin olunmasında əsas alətlərdən biridir. Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, rəqəmsal həllərin tətbiqi və beynəlxalq standartlara inteqrasiya bu sahənin inkişafında mühüm rol oynayır. Şirkətlər üçün düzgün audit partnyoru seçmək həm maliyyə sabitliyini qoruyur, həm də inkişaf perspektivlərini genişləndirir.