Auditor yoxlamasi və təsdiq edilməsi: audit rəyi və onun əhəmiyyəti

Ümumi

Qloballaşan iqtisadi münasibətlər şəraitində müəssisələrin maliyyə hesabatlarının etibarlılığı və şəffaflığı iqtisadi subyektlərin, dövlət orqanlarının və cəmiyyətin maraq dairəsində olan əsas məsələlərdəndir. Bu şəffaflığı təmin edən əsas alətlərdən biri auditor yoxlaması və onun nəticəsində təqdim edilən audit rəyi hesab olunur. Audit prosesi və nəticəsi olaraq verilən rəy, yalnız müəssisə daxilində deyil, həm də onun xarici maraqlı tərəfləri üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Bu məqalədə auditor yoxlamasının məqsədi, təsdiqedici prosedurlar və audit rəylərinin növləri haqqında ətraflı məlumat verilir.

Hüquqi baza

Azərbaycan Respublikasında auditor fəaliyyəti aşağıdakı normativ aktlarla tənzimlənir:

• “Auditor xidməti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu;
• Mühasibat uçotunu tənzimləyən hüquqi normativ sənədlər;
• Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi;
• Beynəlxalq audit standartları (BAS) (International Standards on Auditing (ISA))

Auditor yoxlamasının mahiyyəti

Auditor yoxlaması – müəssisənin maliyyə hesabatlarının beynəlxalq və ya yerli mühasibat uçotu standartlarına uyğunluğunu müəyyən etmək məqsədilə həyata keçirilən müstəqil araşdırmadır. Auditorun vəzifəsi, maliyyə hesabatlarında əhəmiyyətli səhvlərin və ya uyğunsuzluqların olub-olmadığını müəyyən etmək və bu barədə audit rəyi hazırlamaqdır. Yoxlamanın əsas məqsədləri bunlardır:

• maliyyə hesabatlarının dürüstlüyünü və tamlığını qiymətləndirmək;
• investorlar, kreditorlar və digər maraqlı tərəflər üçün etibarlı informasiya təmin etmək;
• mühasibat siyasətinin qanunvericiliyə və standartlara uyğun olub-olmadığını təhlil etmək.

Audit prosesinin mərhələləri

Audit fəaliyyəti sistemli və mərhələli şəkildə aparılır və aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:

1. Planlaşdırma və riskin qiymətləndirilməsi – auditor ilkin mərhələdə müəssisənin fəaliyyəti, daxili nəzarət sistemi, sahə riskləri barədə məlumat toplayır, yoxlama strategiyasını müəyyən edir.
2. Sübutların toplanması – mühasibat sənədləri, müqavilələr, ödəniş orderləri, bank çıxarışları, vergi bəyannamələri və digər sübut sənədləri analiz edilir.
3. Təhlil və qiymətləndirmə – maliyyə hesabatlarının hər bir elementi üzrə analitik prosedurlar həyata keçirilir, uyğunsuzluqlar və ya riskli sahələr üzə çıxarılır.
4. Audit rəyinin hazırlanması – audit yoxlamasının son nəticəsi kimi auditor müstəqil şəkildə müəssisənin maliyyə vəziyyəti haqqında ümumi qiyməti özündə əks etdirən obyektiv rəy tərtib edir.

Audit prosedurları və uyğunluğun təsdiq edilməsi

Audit yoxlaması və təsdiq edilməsi prosesində istifadə olunan əsas metodlar aşağıdakılardır:

• analitik prosedurlar: mühasibat məlumatlarının müqayisəli təhlili;
• əsaslandırıcı sübutlar: sənədlərin və müqavilələrin yoxlanılması;
• inventarizasiyalar: fiziki aktivlərin mövcudluğunun təsdiqlənməsi;
• sorğular və müsahibələr: müəssisə rəhbərliyi və mühasibat heyəti ilə təmaslar.

Bu prosedurlar nəticəsində auditor tərəfindən təqdim olunan maliyyə hesabatlarının müvafiq standartlara və qanunvericiliyə uyğunluğu müəyyən edilir.

 

Şirkətdə mühasibat uçotun düzgün aparılmasına əmin olmaq istəyirsiniz? Bizimi mühasibat auditi xidməti sizə kömək edər!

Audit rəyinin növləri və onların təsiri

Bu sənəd auditorun (yaxud auditor şirkətinin) imzası və möhürü ilə təsdiq olunur, əhəmiyyəti olan rəsmi sənəddir. Onun vahid forması və hazırlanmasına qoyulan tələblər Auditorlar Palatası tərfindən müəyyən edilir.

Audit rəyinin aşağıdakı növləri var:

1. Şərtsiz müsbət rəy – bu rəy o zaman verilir ki, auditor maliyyə hesabatlarının bütövlükdə düzgün və ədalətli tərtib olunduğunu müəyyənləşdirir.
2. Şərti rəy – hesabatlarda müəyyən məhdudiyyət və ya uyğunsuzluq aşkarlanarsa, lakin bu uyğunsuzluq bütövlükdə etibarlılığa ciddi təsir etmədikdə verilir.
3. Mənfi rəy – auditor hesabatların sistemli və ciddi uyğunsuzluqlarla müşayiət olunduğunu aşkarlayarsa, mənfi rəy bildirir: bu rəy investorlar və dövlət orqanları üçün ciddi siqnaldır.
4. Rəydən imtina – əgər auditor maliyyə hesabatlarını qiymətləndirmək üçün kifayət qədər sübut əldə edə bilmirsə, rəy verməkdən imtina edir.

Bu rəylər tərəfdaşlar və maraqlı tərəflər üçün qərarvermədə əsas rol oynayır.

Audit rəyinin tətbiq sahələri  

Auditor yoxlaması nəticəsində hazırlanmış rəy aşağıdakı məqsədlər üçün istifadə olunur:

• investorlar üçün risklərin qiymətləndirilməsi və qərarvermə prosesində;
• banklar və maliyyə qurumları tərəfindən kreditlərin verilməsində;
• dövlət orqanları (vergilər, statistika, əmək müfəttişliyi və s.) tərəfindən nəzarət məqsədilə;
• xarici tərəfdaşlarla müqavilə bağlayarkən, müəssisənin etibarlılığını sübut etmək üçün;
• sığorta və IPO proseslərində müəssisənin risk səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün.

IPO (Initial Public Offering) –şirkətin səhmlərinin tənzimlənən bazara ilkin kütləvi yerləşdirilməsidir. Şirkətin ilk dəfə öz səhmlərini geniş kütləyə təklif edib birjada yerləşdirməsi – yəni listinq alması prosesi belə adlandırılır.

Azərbaycanda audit rəyinin məcburi tətbiqi

Auditor yoxlamasının məcburi aparıldığı hallar “Auditor xidməti haqqında” AR Qanununun 2-ci maddəsində təsbit olunub. Həmin maddəyə görə:

• öz maliyyə hesabatlarını dərc etdirməli olan təsərrüfat subyektləri üçün;
• habelə qanunla bilavasitə nəzərdə tutulmuş hallarda həyata keçirilən audit məcburidir.

Maliyyə hesabatlarını dərc etdirməli olan təsərrüfat subyektlərin əhatəsi Mülki Məcəllənin 91, 99, 100.3, 107.6-cı maddələrində şərh olunub.

Məcburi audit yoxlamasına cəlb edilən təsərrüfat subyektlərinin siyahısı “Daxili audit haqqında” AR Qanunun tətbiqi ilə bağlı Nazirlər Kabinetinin qərarına uyğun müəyyən edilib. Nümunə üçün aşağıdakıları göstərə bilərik:

• qapalı və açıq səhmdar cəmiyyətləri;
• banklar, sığorta şirkətləri, investisiya fondları;
• dövlət və bələdiyyə müəssisələrinin bəzi kateqoriyaları;
• digərləri.

Habelə AR Vergilər Nazirliyi ildə bir dəfə mart ayının 31-dək maliyyə hesabatlarını və birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarını qanunla müəyyən edilmiş hallarda auditor rəyi ilə birlikdə dərc etməli olan kommersiya təşkilatlarının siyahısını hazırlamalı və “Kommersiya təşkilatlarının illik maliyyə hesabatlarının və birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarının təqdim edilməsi və dərc edilməsi” Qaydalarıın 5.2 bəndinə uyğun qaydada təqdim etməlidir.

Təsərrüfat subyektləri auditor seçməkdə sərbəstdirlər. Mülkiyyətçilər auditor yoxlaması üçün lazım olan bütün sənədləri, registrləri və hesabatları dəqiq və düzgün təqdim etməyə borcludurlar.

Accounting.Az konsaltinq şirkəti Azərbaycanda audit xidmətləri bazarında uzunmüddətli təcrübəyə malikdir. Şirkət Məsləhətçi və Mühasibat Firmaları Assosiasiyası “PrimeGlobal”-ın üzvüdür. “PrimeGlobal” mühasibat, biznes, vergi məsləhətçiliyi sahəsində fəaliyyət göstərən 112 ölkədən 300-dən çox firmanı özündə birləşdirir. Bakıda sərfəli və keyfiyyətli xidmət axtarırsınız? Bizim audit xidmətlər sizin üçündür!

Audit rəyinin əhəmiyyəti

Audit rəyi yalnız texniki sənəd deyil. O, eyni zamanda:

• investisiya risklərinin qiymətləndirilməsi üçün vacib alətdir;
• ictimai etimadın təminatıdır;
• qanunvericilik tələblərinin yerinə yetirilməsinin göstəricisidir.

Auditor yoxlaması və təsdiqlənməsi müəssisənin maliyyə etibarlılığı üçün vacib mərhələdir. Doğru və şəffaf audit rəyi yalnız hüquqi tələbləri yerinə yetirməyə deyil, həm də bazarda rəqabət üstünlüyü qazanmağa xidmət edir.