Hüquqi şəxsin təsis sənədlərinə dəyişikliklərin edilməsi: hüquqi sabitlikdən çevik idarəetməyə doğru

Ümumi

Hər bir hüquqi şəxs hüquqi “doğuluş anını” təsis sənədləri ilə yaşayır. Bu sənədlər onun kimliyini, fəaliyyət çərçivəsini və daxili idarəetmə strukturunu müəyyən edir. Lakin biznes dünyası daim dəyişir: yeni tərəfdaşlar daxil olur, hüquqi ünvan dəyişir, kapital artırılır, bəzən isə təşkilati-hüquqi forma yenidən qurulur. Bu dəyişikliklər sadəcə texniki prosedur deyil, hüquqi şəxsin dinamik həyata adaptasiyasıdır.

Bu məqalədə hüquqi şəxsin təsis sənədlərinə dəyişikliklərin edilməsi ilə bağlı hüquqi və inzibati prosedurlar, əsas səbəblər və normativ baza şərh olunur. Məqalənin məqsədi bu prosesin hüquqi mahiyyətini və icra qaydasını aydınlaşdırmaqdır.

Hüquqi şəxsin təsis sənədləri: statik çərçivədən dinamik hüquqa

Hüquqi şəxsin fəaliyyətini tənzimləyən əsas hüquqi alətlərdən biri onun təsis sənədləridir. Bu sənədlər hüquqi şəxsin yalnız yaranması üçün deyil, həm də uzunmüddətli sabit fəaliyyəti və çevik adaptasiyası üçün hüquqi çərçivə rolunu oynayır.

Onlar hüquqi şəxsin hüquqi ünvandan tutmuş idarəetmə orqanlarına qədər bütün daxili mexanizmini özündə əks etdirir.

Zamanla isə bu sənədlərə dəyişikliklər zəruri olur: fəaliyyət sahəsi genişlənir, yeni təsisçi daxil olur, kapital artırılır və ya hüquqi ünvan dəyişir. Beləliklə, bir vaxtlar statik görünən hüquqi çərçivə, dəyişikliklərlə birlikdə çevik idarəetməyə yönələn dinamik sistemə çevrilir.

 Dəyişikliklərin əsas səbəbləri

Ümumiləşdirərək deyə bilərik ki, təsis sənədlərinə dəyişikliklərin edilməsi zərurəti  aşağıdakı səbəblərdən yarana bilər:

• təsisçilərin dəyişməsi – yeni təsisçinin əlavə olunması və ya mövcud təsisçinin paydan çıxması;
• hüquqi ünvanın dəyişməsi – şirkətin rəsmi qeydiyyat ünvanının başqa ünvana köçürülməsi;
• nizamnamə kapitalının dəyişdirilməsi – kapitalın artırılması biznes genişlənməsinə, azaldılması isə struktur dəyişikliyinə əsaslana bilər;
• təşkilati-hüquqi formasının dəyişməsi – MMC-nin ASC-yə çevrilməsi və ya əksinə.
• idarəetmə orqanlarında dəyişikliklər – direktorun, idarə heyətinin və ya müşahidə şurasının dəyişdirilməsi.

Əsas təsis sənədləri və onlarda mümkün dəyişikliklər

• Nizamnamə – hüquqi şəxsin “konstitusiyası” kimi çıxış edir, özündə hüquqi şəxsin adını, hüquqi ünvanını, fəaliyyət sahəsini, idarəetmə orqanları və kapitalını əks etdirir. Bu sənəd eyni zamanda ən çox dəyişiklik edilən təsis sənədidir. Əgər hüquqi ünvan dəyişirsə, fəaliyyət sahəsi genişlənirsə və ya idarəetmə strukturuna yeni orqan daxil edilirsə, nizamnaməyə dəyişiklik zəruridir.
• Təsis qərarı yaxud təsis müqaviləsi – tək və ya bir neçə təsisçinin iştirakı ilə yaradılmış hüquqi şəxslərdə qarşılıqlı öhdəlikləri və iştirak şərtlərini müəyyən edir. Pay satışı, yeni təsisçinin girişi və ya mövcud təsisçinin çıxışı bu sənədin yenilənməsini tələb edir.

 Təsis sənədlərinə dəyişikliklərin edilməsi ardıcıllığı

Dəyişikliklərin edilməsinin hüquqi ardıcıllığı aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:

1. Sənədlərin hazırlanması – dəyişikliklə bağlı təsisçilərin qərarı, yeni redaksiyada nizamnamə, ərizə forması, notarial təsdiq edilmiş sənədlər, ASAN İmza ilə imzalanmış elektron formalar hazırlanır.
2. Müraciət və qeydiyyat – hazır sənədlər müvafiq dövlət qeydiyyatı qurumuna (kommersiya müəssisələri, o cümlədən MMC-lər Dövlət Vergi Xidmətinə) təqdim olunur və dəyişikliklərin dövlət qeydiyyatına alınması üçün elektron və ya fiziki formada müraciət edilir.
3. Digər orqanlara bildiriş – dəyişikliklər vergi, statistika, banklar və digər aidiyyəti orqanlara rəsmi şəkildə bildirilir; bu, hüquqi şəffaflıq və uyğunluq baxımından vacibdir.

Dəyişikliklərin hüquqi qüvvəyə minməsi və dövlət qeydiyyatı

Təsis sənədlərində edilən dəyişikliklərin hüquqi qüvvəyə minməsi üçün, tələb olunan sənədlər qaydada təsdiqlənməli, müvafiq icra orqanı tərəfindən qeydiyyata alınmalıdır. Kommersiya hüquqi şəxslər (o cümlədən, MMC-lər və ASC-lər) üçün belə orqan Dövlət Vergi Xidmətidir. Qeydiyyatın uğurla başa çatdıqdan sonra hüquqi şəxs yeni şərtlərlə fəaliyyətini davam etdirə bilər.

Rəqəmsal transformasiya və ASAN İmza ilə dəyişikliklərin həyata keçirilməsi

Əvvəllər sənədlərin dəyişdirilməsi uzun və bürokratik bir proses olsa da, bu gün ASAN İmza və uyğun elektron platforma üzərindən bu prosedurlar daha şəffaf və çevik şəkildə həyata keçirilir. Təsis sənədlərinə dəyişikliklər edilməsi üçün elektron şəkildə hazırlanır, e-imza ilə təsdiqlənir və dövlət qeydiyyatını aparan müvafiq qurumlara təqdim olunur. Bu yanaşma sənədlərin hüquqi qüvvəsini saxlayaraq, eyni zamanda resurslara qənaət və operativ idarəetmə imkanı yaradır.

Hüquqi baza və normativ sənədlər

Dəyişikliklər aşağıdakı əsas normativ sənədlərlə tənzimlənir:

• Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi;
• “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Qanun;
• Vergi Məcəlləsi;
• Elektron imza haqqında Qanun
• Digər qanunvericilik aktları.

Nəzərə alın ki, Hüquqi şəxsin təsis sənədlərinə dəyişikliklərin edilməsi hüquqi və inzibati baxımdan sistemli və şəffaf prosedurdur. Sənədlərin düzgün və vaxtında tərtib olunması həm hüquqi mübahisələrin qarşısını alır, həm də dövlət orqanları ilə münasibətlərin etibarlı qurulmasına imkan yaradır.